Maandag, na acht jaar in de Iraanse Evin-gevangenis, berucht om zijn wrede omstandigheden, liep Siamak Namazi de deur uit van het vliegtuig van Qatar Airways dat hem zojuist naar de vrijheid had gebracht en bleef even staan. Vanaf de bovenkant van de trap keek hij gebarsten om zich heen een glimlach en dan een zwaai– tegen niemand in het bijzonder. Minuten later gaf hij een verklaring af vanuit Doha, voordat hij werd overgevlogen voor het laatste deel van zijn reis naar Washington om herenigd te worden met zijn familie. Zijn ‘onuitsprekelijke vreugde’, zei hij, was getint met een ‘pijnlijk en diep schuldgevoel’, omdat velen nog steeds wegkwijnden achter Eva’s vijandige muren. ‘Alle politieke gevangenen in Iran’, zei hij, ‘verdienen hun vrijheid.’
Volgens Belgische regeringsfunctionarissen houdt Iran momenteel minstens tweeëntwintig Europeanen vast, waaronder een diplomaat van de Europese Unie. De vrijlating van Namazi en vier andere Amerikanen, als onderdeel van een gevangenenruil die het hoogtepunt vormde van twee jaar slopende diplomatie, zal vrijwel zeker geen einde maken aan een Iraanse tactiek die meer dan veertig jaar heeft geduurd en bijna honderd Amerikaanse burgers gevangen heeft gezet. ‘Het nemen van gijzelingen houdt de Zeloten aan de macht, zelfs als dit ten koste gaat van het feit dat Iran een internationale paria blijft wiens paspoort waardeloos is, wiens munt waardeloos is’, zei John Limbert, een van de tweeënvijftig Amerikanen die vierhonderdvierenveertig dagen later werden vastgehouden. Iraanse studenten bezetten daarna de Amerikaanse ambassade revolutie van 1979, vertelde hij mij. Het gevangenzetten van buitenlanders is ook een essentiële truc in het spel tussen rivaliserende facties in Iran. Limbert voegde eraan toe: “Zolang de ultra-Knipperend (Make Iran Great Again)-fractie daar moet laten zien dat zij de leiding heeft, zij zal doorgaan met het ondernemen van acties – zoals het nemen van gijzelaars – om haar politieke rivalen in diskrediet te brengen, ongeacht de kosten.” Een van Limberts ontvoerders vertelde hem in 1979: “Hier gaat het niet om jou; dit gaat niet om schaken; het gaat niet om de VS, het gaat om ons. We hebben onze eigen interne vis om te bakken.”
Namazi, een voormalige fellow bij de National Endowment for Democracy en het Woodrow Wilson International Center for Scholars in Washington, werd de langste gedetineerde sinds vijf Amerikanen maandag gepubliceerd. Hij werd in 2015 gearresteerd tijdens een bezoek aan zijn ouders in Teheran en beschuldigd van collaboratie met een vijandige staat. Om Washington onder druk te zetten, arresteerde de Iraanse inlichtingendienst verschillende andere Amerikanen, waaronder Namazi’s vader, Baquer, een voormalig UNICEF officieel.
Sinds 2018 hebben Iraanse functionarissen geweigerd met hun Amerikaanse tegenhangers te praten, nadat de regering-Trump zich had teruggetrokken Nucleair akkoord met Iran. Het Witte Huis van Trump legde ook meer dan vijftienhonderd nieuwe sancties op aan Iran om zijn economie onder druk te zetten. Afgelopen oktober stond Iran Baquer Namazi toe het land te verlaten voor dringende medische zorg. Het diplomatieke momentum nam in het voorjaar toe en speelde zich af tijdens negen rondes van ongemakkelijke diplomatie die via derde partijen, voornamelijk Qatar en Oman, werden gevoerd. In het kleine Doha, Qatarese functionarissen gependeld tussen de Amerikaanse en Iraanse delegaties die in verschillende hotels verbleven.
De twee andere Amerikanen die maandag door Iran zijn vrijgelaten, werden geïdentificeerd als Morad Tahbaz, een milieuactivist die zeldzame Aziatische cheeta’s opspoorde en in 2019 tot tien jaar werd veroordeeld wegens spionage, en Emad Shargi, een zakenman uit een private equity-fonds die in 2020 werd veroordeeld tot tien jaar. voor spionage; de andere twee die bij de deal waren vrijgelaten, wilden niet worden geïdentificeerd.
De voorwaarden van de deal kregen al kritiek voordat deze maandagochtend werd bereikt. In ruil voor de vijf Amerikanen lieten de Verenigde Staten vijf Iraniërs vrij; vier werden vastgehouden op beschuldiging van materiaal dat de sancties schenden en dat voor militaire doeleinden zou kunnen worden gebruikt, en één omdat hij zich naar verluidt niet had geregistreerd als buitenlandse agent voor de Islamitische Republiek. Slechts twee wilden terugkeren naar Iran. De twee bleven liever in de Verenigde Staten, gaf het Iraanse ministerie van Buitenlandse Zaken maandag toe. Anderen voegen zich bij familieleden in een derde land.
Het meest omstreden onderdeel van de deal is Biden-administratieZuid-Korea stemt ermee in een ontheffing te verlenen zodat Zuid-Korea 6 miljard dollar aan bevroren activa kan overdragen die aan Iran verschuldigd zijn voor olie-aankopen uit het verleden. De voorwaarden riepen op om het geld te storten op een beperkte rekening onder permanente controle van Qatar, die toezicht zou houden op en zou betalen voor de Iraanse aankopen van humanitaire goederen, zoals voedsel, medische, educatieve en landbouwgoederen. (Jarenlang importeerde Iran honderdduizenden dollars in zaad van de stier uit de Verenigde Staten om koeien te fokken.) Er zal nooit geld naar Iran gaan, vertelde een hoge Amerikaanse functionaris zondag aan verslaggevers. “Dit kanaal is opnieuw specifiek ontworpen om bescherming te bieden tegen het witwassen van geld en misbruik van Aziatische en Amerikaanse sancties”, zei hij. “Als Iran probeert geld af te leiden of te gebruiken voor iets anders dan de toegestane beperkte humanitaire doeleinden, zullen we actie ondernemen om de fondsen te bevriezen.” Het Amerikaanse ministerie van Financiën zal ook toezicht houden op eventuele specifieke Iraanse aankopen. De verwachting is dat de middelen in de loop van de jaren zullen worden gebruikt, en niet in één keer.
Zowel de Republikeinse als de Democratische president hebben zich in het verleden beziggehouden met uitwisselingen van gevangenen of gijzelaars, maar de Republikeinen hebben de voorwaarden van de Iran-deal veroordeeld. Senator Ted Cruz, Republikein van Texas, noemde de zes miljard dollar een ‘losgeld’. Anderen beweren dat Iran in staat zal zijn de zes miljard dollar die het nodig heeft voor humanitaire aankopen vrij te maken en deze voor militaire of andere snode doeleinden te gebruiken. “De leiders van Iran zullen het geld aannemen en vluchten”, zei senator Tom Cotton, R-Arkansas, ze schreef op sociale netwerken vorige week. “Wat dacht Joe Biden dat er zou gebeuren?” Maandag voegde hij eraan toe: “Twee van de vijf Iraniërs die zijn vrijgelaten als onderdeel van deze verschrikkelijke deal zullen in de VS blijven. De beschamende concessie van Joe Biden maakt Iran niet alleen sterker, maar maakt Amerika ook minder veilig.” Op FacebookSenator John Thune, R-South Dakota, zei dat hij de inspanningen steunde om Amerikanen die in het buitenland gevangen zitten naar huis te brengen, “maar Iran zal nu pallets met losgeld tellen, waardoor zijn leiders in een betere positie komen om kernwapens te ontwikkelen en terroristen te financieren. En de kosten voor het bevrijden van de Amerikaanse gijzelaars zullen alleen maar stijgen.”
Maandag kondigde het Witte Huis een nieuwe reeks sancties aan tegen de voormalige Iraanse president Mahmoud Ahmadinejad, evenals het Iraanse ministerie van Inlichtingen, vanwege hun eerdere betrokkenheid bij de illegale detentie van Amerikanen. De regering-Biden hoopt dat de uitwisseling andere diplomatieke openingen met Iran mogelijk zal maken, vooral met betrekking tot het steeds geavanceerder wordende nucleaire programma van Iran. Volgens Kelsey Davenport, directeur non-proliferatiebeleid bij de Arms Control Association, heeft Teheran uranium nu tot meer dan zestig procent verrijkt en – als het de politieke beslissing neemt om een bom te bouwen – tot drie kernwapens van brandstof kunnen voorzien. Ambtenaren in Washington willen ook al lang met Iran praten over regionale kwesties, zoals de Iraanse proxy-aanvallen op Amerikanen in het Midden-Oosten en de oorlog in Jemen tussen rivaliserende facties gesteund door Iran en Saoedi-Arabië. De Verenigde Staten hadden minder manoeuvreerruimte in deze kwesties terwijl Amerikanen in Iran gevangen zaten. Vervanging is dus de eerste stap. Maar een heel kleine stap. ♦